♦ ‘Kendime verdiğim değer her ay azaldı’: Kadınların hayatını mahvedebilecek gizli bozukluk

PMDD, kadınların önemli bir kısmında depresyona, kaygıya ve intihar düşüncelerine neden olan, az bilinen bir durumdur..

Hastalar ve uzmanlar hastalığın yıkıcı etkilerinden ve teşhisin iyileştirilmesi için verilen mücadeleden bahsediyor..

   -Emily teşhis konulduğunda 24 saat annesinin gözetimi altındaydı, anoreksi hastasıydı ve sürekli kendine zarar veriyordu.

   -İntihar girişimlerinin sayısı “sayılamayacak kadar çoktu”. Doktorlara gitmiş, bir terapistle çalışmış ve “herkesin söylediği her şeyi yapıyordu ama duygular yorucu ve acımasızdı ve orada kaldı”..

  -Sonra regl olacak ve her şey değişecekti. “Nasıl tamamen sıkıntı içinde olduğumu anlayamadım ve birkaç gün sonra düzeldim” diyor..

2016 yılında, şu anda 33 yaşında olan Emily’ye, şaşırtıcı sayıda kadını etkileyen, az bilinen, hormon bazlı bir durum olan adet öncesi disforik bozukluk (PMDD) teşhisi konuldu: dünya çapında adet gören yaklaşık 20 kişiden biri bu durumdan muzdarip..

  -Semptomlar depresyon, anksiyete ve sinirliliğin yanı sıra motivasyon, odaklanma ve libido azalmasını içerir. Aynı zamanda yaşamı tehdit edici de olabilir: Uluslararası Adet Öncesi Bozukluklar Birliği’ne (IAPMD) göre PMDD’li kadınların %34’ü intihara teşebbüs etmiştir..

 

Emily’nin semptomları 13 yaşında adet görmeye başladığında başladı..

  -Tanı konması 26 yaşına kadar sürecekti. Bu alışılmadık bir durum değil; IAPMD’ye göre teşhis için ortalama bekleme süresi 12 yıldır. Emily, 2019 yılında kendisine son çare olarak histerektomi teklif edilene kadar triptorelin, goserelin, progesteron ve östrojen gibi hormon tedavilerine üç yıl harcadı..

 

 

  -“Her zaman çocuk istemiştim” diyor. “Karar verdiğimde ve bunu kabullendiğimde bir hafta boyunca ağladım. Kendim için hayal ettiğim ve hiçbir zaman sahip olamayacağım hayatın acısını çekiyordum. Öte yandan bir hayatım olmadığı için bana seçenek gibi gelmiyordu. Bu şansı değerlendirdim. Kaybedecek ne vardı?”

 

IAPMD için çalışan ve aynı zamanda PMDD hastası olan Laura Murphy, çok basit bir ifadeyle PMDD’nin bir “aksaklık” olduğunu söylüyor (teşhisi almak için 17 yıl bekledi). “Beyindeki bir arıza, dalgalanan hormonlara karşı anormal, olumsuz ve ciddi bir reaksiyona neden olur” diyor..

 

PMDD semptomları, adet döngüsünün ikinci veya luteal aşamasında ortaya çıkar; bu, yumurtlama ile adetin başlangıcı arasında, 28 günlük bir döngünün 15. günü civarında başlar. 

–    Emily:

“Beş ya da altı gün boyunca kendimi motive ve konsantre hissederek hayatımı yaşayacaktım” diyor. “Sonra gerçekten yorgun ve endişeli olmaya başlıyordum. Konsantre olamayacaktım ve kendimden gerçekten hayal kırıklığına uğrayacaktım. Kendime verdiğim değer hızla düşüyordu… Teşhisimi aldığımda, kendime zarar verme veya intihara meyilli davranışlarda bulunduğum davranışları tespit edebildik ve bu her zaman regl dönemimden birkaç gün önceydi.” Emily’nin histerektomi ameliyatı olması için bekleme listesinde olması bir yıldan fazla sürdü; bu süreyi bir psikiyatri hastanesinde geçirdi, kendisi ve doktorları bunun “yapılacak en güvenli şey olduğu” konusunda hemfikirdi..

 

Emily’nin deneyiminin ciddiyeti nadirdir..

  -Murphy, “Bu bir spektrum bozukluğudur” diyor. “Bazı insanlar için işler etkileniyor ancak yönetilebilir ve bu, güvenlikleri için her ay bölümlere ayrılan insanlara kadar gidiyor.” Yine de PMDD hastalarının hayatlarının bir döneminde intihar girişiminde bulunma olasılığı genel nüfusa göre 10 kat daha fazladır. Murphy, “Daha hızlı teşhis, intiharın önlenmesi ve daha iyi yaşam kalitesi anlamına gelir” diyor. “Tedavi ve bakıma erişim, insanların her ay kendilerini bu kadar karanlık hissetmemeleri anlamına geliyor.”

Ulusal Sağlık Enstitüsüne göre PMDD’li kadınların yaklaşık %60-70’i SSRI antidepresanlara yanıt veriyor ..

  -Wisconsin’den 26 yaşındaki Laura Becker, Ocak ayında SSRI sertralini almaya başladıktan sonra PMDD semptomlarında önemli iyileşmeler gördü. “Duygusal düzensizliğim önemli ölçüde azaldı ve tüm döngü boyunca nispeten normal bir şekilde çalışıp çalışabildim” diyor. “Hala semptomlarım var ama bunlar eskisi kadar aşırı veya bunaltıcı değil.” Diğer tedaviler arasında kombine oral kontraseptifler ve östrojen üretimini baskılayan ve dönemleri durduran, kimyasal menopoz adı verilen bir sürece neden olan gonadotropin salgılayan hormon agonistleri gibi hormon tedavileri yer alır . Ancak bunlar sıcak basması, cinsel dürtüde azalma ve ruh hali değişiklikleri gibi semptomlara neden olabilir ve bunların daha sonra HRT ile tedavi edilmesi gerekebilir..

 

PMDD hastalarının çoğu, tedavi seçeneklerine ulaşmadan önce yıllarca süren yanlış zihinsel sağlık teşhisleriyle karşılaşır..

  -Kadın sağlığının pek çok alanında olduğu gibi tıbbi bilgi de eksiktir. Oxford Üniversitesi’nde hormonlar ve zihinsel sağlık arasındaki ilişkiyi araştıran psikiyatrist ve klinik araştırma görevlisi Dr. Thomas Reilly:

“PMDD için, pratisyen hekimlerin bunu bilmesi biraz şanstır” diyor. “Meşgul pratisyen hekimlerin araştırmayı doğrudan okuması pek mümkün değil ve her zaman takip edilmesi imkansız ilerlemeler oluyor.” Psikiyatride bile PMDD hakkında özel bir öğreti olmadığını ve zihinsel ve fiziksel sağlık arasındaki geçiş nedeniyle psikiyatri ile jinekoloji arasındaki boşluğa düşebileceğini söylüyor. Reilly, PMDD’li kadınların sıklıkla başka zihinsel sağlık sorunlarına da sahip olduğunu, bu nedenle uzmanlıklar arasında ortak çalışmanın gerçekten önemli olduğunu söylüyor..

Jasmine Gibson, Baltimore, ABD’de bir işletme sahibidir..

  -Terapisti semptomlarının bipolar bozukluk olduğunu düşünüyordu. Daha sonra internette PMDD ile ilgili bazı makaleler buldu. Bunları okumak “bir ampul anı gibiydi” diyor. “Psikiyatristimin PMDD hakkında bilgisi yoktu ve bana teşhis koyma konusunda da emin değildi. Ama bir jinekoloğa gittiğimde ve belirtilerimin kayıtlarını aldığımda, o da hemen anladı.”

 

-Emily, teşhis konulmasından üç yıl önce psikiyatristine semptomlarının hormonlarla ilişkili olup olmadığını sormuştu.

“Onun ‘Sadece bu olsa güzel olmaz mıydı?’ dediğini hatırlıyorum. Bunu müjde olarak aldım ve bir daha bundan hiç bahsetmedim” diyor. “Belirli bir psikiyatristi suçlamıyorum, ancak bu sadece PMDD konusunda eğitim ve farkındalık eksikliğini gösteriyor.”

 

   -Reilly şunları söylüyor:

“Hastalardan çoğu zaman hormonları tanıdıklarını ve ardından doktoru veya klinisyeni ikna etmeleri gerektiğini duyuyorum. Doktorlar umursamaz olabiliyor.” Anekdot olarak, pek çok PMDD araştırmacısının bunu bizzat deneyimlediğini söylüyor: “Araştırmanın yönlendirilmesi PMDD deneyimine sahip kadınlara düşüyor.”

Avustralyalı bir yazılım mühendisi olan 25 yaşındaki Maddy’ye, 14 yıllık semptomların ardından bir yıl önce PMDD tanısı konuldu. Regl döneminde semptomlarının kötüleştiğini biliyordu. “Fakat bunun anormal olduğunun tamamen farkında değildim.” Maddy’ye DEHB ilacıyla ilgili bir psikiyatristle görüştükten sonra şans eseri PMDD tanısı konuldu. “Bunun ne olduğunu bilen biriyle konuştuğum için şanslıydım.”

 

Gibson’da da DEHB var ve Maddy gibi semptomlarının PMDD haftalarında daha az kontrol edilebilir hale geldiğini fark ediyor..

–   Gibson:

“Gerçekten DEHB’ye sahip olduğumu hissediyorum, ancak bunun PMDD’den kaynaklanıp kaynaklanmadığını merak ediyorum” diyor. “Kendinize şu soruyu sormak zor bir şey: ‘Hangi noktada gerçekten elimden gelenin en iyisini yapıyorum?’”

Reilly’ye göre PMDD’li kişiler sıklıkla nörodiverjandır. Becker otizm spektrumundadır ve depresyon, anksiyete ve karmaşık travma sonrası stres bozukluğundan muzdariptir..

 

Adet dönemi başlamadan önce “depresif, umutsuz ve her ay yaklaşık beş ila yedi gün boyunca geçmişe dönüşlere dalmış” oluyor. “Bu farklı bir bilinç durumu” diyor. “Mümkün olduğu kadar uyumaya çalışıyorum… uyanık olmak tehlikeli geliyor.” “İşe giderken veya diğer insanlarla etkileşimdeyken kendini rahat hissetmiyor çünkü ben sürekli ağlıyorum, enerjim yok ve kariyerim için hiçbir şeyi mahvetmek istemiyorum. Yıllardır bu yüzden pek çok fırsatı kaçırdım.”

 

  -Gibson iş hayatında da zorluklar yaşadı..

“Üretken olmaya çalışırdım ve duvara çarpardım. Teslim tarihlerine bakıp kelimenin tam anlamıyla geçişlerini izliyordum ve fiziksel olarak işi yapamıyordum” diyor..

 

Bozukluğu hakkında açık olmak faydalı oldu. “Bir meslektaşım bana ulaştı ve hastalığın kendisinde olduğunu söyledi ve biz de hangi ilaçları veya denediğimiz ipuçlarını konuştuk.” Çıktığı insanlara PMDD hakkında makaleler gönderiyor ve etrafındaki insanlara “başladığını hissettiğimde haber veriyor”..

 

2019 yılında PMDD, Dünya Sağlık Örgütü’nün teşhis kılavuzuna eklenerek bozukluğun meşru bir teşhis olduğu doğrulandı ve farkındalıkta bir artış başladı. Aynı zamanda kültürel farkındalık da kazanıyor. Realite yıldızı Vicky Pattison geçtiğimiz günlerde beş yıldır “amansız ve zayıflatıcı” hastalıkla acı çektiğini ve sonunda özel tedavi istediğini açıkladı . Emmerdale’deki bir hikaye de mağdurlar tarafından övgüyle karşılandı ..

 

   -Dr Audrey Henderson, Edinburgh Üniversitesi’nde evrimsel psikolog ve stajyer klinik psikologdur ve düşünce süreçlerinin PMDD’li kişilerin semptomlarını nasıl etkilediğini araştırmaktadır. Durumu yeniden çerçevelemenin yardımcı olabileceğini düşünüyor.

“Eğer bunu adet döneminizin geri kalanı boyunca kaçınılmaz olarak yaşayacağınız biyolojik bir durum olarak algılarsanız, bu gerçekten korkutucu olabilir. Ancak, bunu ay boyunca duygularınızın doğal – güçlü de olsa – dalgalanmaları olarak görürseniz ve bunun sonucunda bazı şeyleri farklı yapmak zorunda kalabilirsiniz, bu çok daha yararlı olur.”

Emily şu anda NHS’nin yaşanmış deneyim hizmetlerinde ve Kraliyet Psikiyatristler Koleji’nde çalışıyor ve bakım almanın nasıl bir şey olduğuna dair bilgiler sunuyor..

Ameliyattan sonra, başlangıçta hala kendine zarar verme dürtüsü vardı ancak bunlara göre hareket etmekten kaçınabildi ve çok geçmeden zihinsel sağlığı önemli ölçüde iyileşti. Yolculuğunun, bireysel bir vakada nasıl görünürse görünsün, tedavinin her şeyi nasıl değiştirebileceğinin bir örneği olduğunu söylüyor. “PMDD’nin derinliklerindeyken geleceğe dair hiçbir umudum yoktu” diyor. “Şimdi asla mümkün olmayacağını düşündüğüm bir hayat yaşıyorum.”