♦Dang humması: Avrupa’ya yayılan tropikal hastalık

Dang humması hakkında bilgi arıyorsanız ve yalnızca eski ders kitaplarına erişiminiz olsaydı, bu bilgiyi muhtemelen tropikal ve subtropikal hastalıklarla ilgili bölümlerde bulurdunuz.

Hastalık gerçekten de sıcak bölgelerde hızla yayılıyor: Subtropikal ve tropikal iklimlerin karışımı olan Peru, son zamanlarda hafızalarda en yüksek sayıda virüs (hem vaka hem de ölüm) kaydetti. Vakalar her geçen yıl artmaya devam ederken, bu durum çoğu bölgede olağanüstü hal ilanına yol açtı.

2023’te rekor vaka sayısı

Latin Amerika dışında da giderek daha fazla yeni vaka görüyoruz. ABD , İtalya ve Fransa’da yerel olarak bulaşan vakaların sayısı giderek artarken , İspanya’da da uzun yıllardan beri ilk vakalar kaydedildi .

2022’de yalnızca Amerika kıtasında 2,8 milyon kayıtlı dang humması vakası vardı. Bu, 2021’deki 1,2 milyon vakanın iki katından fazlaydı.

Vakaların çoğunluğu Amerika, Asya ve Afrika’nın tropikal ve subtropikal bölgelerini etkilese de , son dönemde Avrupa gibi daha ılıman bölgelerde önemli bir artış gözleniyor. Bu durum özellikle hastalığın 1970’lerden bu yana mevcut olduğu kıtanın güneyinde geçerlidir.

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi’nin istatistiklerine göre , 2022 yılında AB anakarasındaki ülkelerde yerel olarak bulaşan 71 dang humması vakası bildirildi. Bu, 2021 yılına kıyasla %20’nin üzerinde bir artış.

Küçük ısırıklar, büyük sonuçlar

Dang humması , dang virüsünün (DENV) dört türünden birinin neden olduğu bir hastalıktır. Dört suşun hepsinin birlikte dolaşabildiği ve aynı semptomlara neden olabileceği bildirildi. Genellikle bir suşa daha önce maruz kaldıktan sonra diğerine maruz kalmanın neden olduğu şiddetli veya hemorajik dang hummasına özel dikkat gösterilmelidir.

DENV, enfekte Aedes sivrisineklerinin, özellikle de Aedes aegypti’nin ve daha az ölçüde de Kaplan Sivrisinek olarak da bilinen Aedes albopictus’un ısırıkları yoluyla bulaşır . İnsan kanıyla beslenen ve virüsü tükürükleri yoluyla bulaştıran bu böcekler, tropik ve subtropikal bölgelerde bulunuyor. Ancak son yıllarda ılıman bölgelerde giderek daha yaygın hale geldiler.

Virüs doğrudan bulaşmaz, insandan sivrisinekten insana geçen bir döngü halinde çalışır. Enfekte dişi Aedes sivrisineği bir kişiyi ısırdığında, DENV’yi kişinin sistemine sokar ve döngüyü başlatır. Kuluçka süresi genellikle 3 ila 10 gün arasındadır ancak sıcaklık gibi dış etkenlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Daha sonra genellikle ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, eklem ağrıları, mide bulantısı ve kusma gibi belirtiler gelişmeye başlar. Ağır vakalarda kanamaya, organ yetmezliğine ve ölüme yol açabilir.

Aedes sivrisinekleri su depoları, kullanılmayan yüzme havuzları, eski lastikler vb. gibi durgun veya durgun sularda ürerler. Aşıların ve etkili tedavilerin bulunmadığı durumlarda, hastalığın bulaşmasını önlemek için sivrisinek üreme alanlarının ortadan kaldırılması önemlidir. Bu sadece dang hummasının yayılmasını değil aynı zamanda Zika ve chikungunya’ya neden olan sivrisinek kaynaklı virüsleri de önleyebilir.

İklim değişikliği ve küreselleşmenin rolü

İklim değişikliği , hem Amerika’da hem de Avrupa’da dang humması vakalarındaki artışın arkasındaki itici güçlerden biridir . Artan sıcaklıklar ve daha uzun sivrisinek üreme sezonları (daha sıcak ve daha uzun yazlar nedeniyle) Aedes aegypti’nin yayılmasına yardımcı olabilir .

Bu sivrisinekler 10C’nin üzerindeki sıcaklıklarda hayatta kalabilmekte ve küresel ısınma sayesinde yayılma alanlarını daha ılıman bölgelere kadar genişletebilmektedirler. İklim değişikliğinin neden olduğu yağış düzenindeki değişiklikler aynı zamanda durgun su hacmini de artırarak ideal bir üreme alanı sağlar.

Ayrıca, dang hummasının yaygın olduğu alanlarla artan uluslararası seyahat ve ticaretin yanı sıra şehirlerin büyümesi de hastalığın yayılma olasılığını daha da artırıyor.

Dang humması Avrupa’da endemik hale gelecek mi?

Bu çerçevede, dang hummasının Avrupa’da endemik hale gelme olasılığı gerçek bir olasılıktır. İklim değişikliği ve küreselleşme gibi çevresel koşullar sivrisineklerin ve taşıdıkları hastalıkların yayılmasını kolaylaştırıyor. Bunlar en azından şimdilik kolaylıkla kontrol altına alınamayacak faktörler.

Dang humması Avrupa’da endemik hale gelirse halk sağlığı üzerinde önemli bir etkisi olabilir. Bu nedenle Avrupa sağlık otoriteleri hâlihazırda kontrol altına alınabilen faktörleri ele alarak yayılmasını önlemek için çalışmaktadır . Bu, vakaların izlenmesini, sivrisinek ısırıklarının nasıl önleneceği konusunda popülasyonların eğitilmesini ve İspanya’nın Tenerife adasında olduğu gibi, yeni sivrisinek popülasyonlarının varlığı tespit edilir edilmez kontrol altına almak için önlemler almayı içerir .

♦DANG HUMMASI GEÇİRENLER, KOVİD-19’A KARŞI BAĞIŞIKLIK KAZANABİLİR

“Bu, iki virüs arasında beklenmedik bir immünolojik etkileşim olduğunu gösteriyor. Zira iki virüs de tamamen farklı ailelerden”

Dang humması salgını: 248 kişi öldü…

Dang Humması (Dengue Fever)

Dang ateşi tüm dünyada tropikal ve subtropikal bölgelerde endemik olarak görülen, şiddetli grip benzeri semptomlara neden olan viral bir hastalıktır. Kırılmış gibi kemik ağrılarına neden olduğu için ’kırık kemik humması’ olarak da bilinir. Etkeni flavivirüs ailesinden Dang virüsüdür. Dang virüsünün bilinen 4 tipi vardır. Bir tipiyle hastalık geçirenler diğer tipleriyle de tekrar hastalanabilirler.

 

♦ DANG HUMMASI

Dang ateşi tüm dünyada tropikal ve subtropikal bölgelerde endemik olarak görülen, şiddetli grip benzeri semptomlara neden olan viral bir hastalıktır. Kırılmış gibi kemik ağrılarına neden olduğu için ’kırık kemik humması’ olarak da bilinir. Etkeni flavivirüs ailesinden Dang virüsüdür. Dang virüsünün bilinen 4 tipi vardır. Bir tipiyle hastalık geçirenler diğer tipleriyle de tekrar hastalanabilirler.

♦NASIL BULAŞIR ?

Aedes cinsi sivrisinekler tarafından taşınır ve bulaştırılır. Aedes türü sivrisinekler (Ae. Aegypti veya Ae. Albopictus) dang , zika, chikungunya ve diğer virüsleri de bulaştıran enfekte olmuş ısırığı ile insanlara bulaşır. Bu sivrisinek göreceli olarak temiz su kaynaklarını tercih ettiğinden evlerde su basmaları, kanalizasyon boruları gibi yerler bu türün yerleşimi için ideal olabilmekte, bu nedenle salgınlarda kentsel yayılım da gözlenebilmektedir. Bu sivrisinekler genellikle kovalar, hayvan kapları, çiçek saksıları ve vazolar gibi durgun su tutan kaplara yumurta bırakırlar.

Dang, chikungunya ve zika’yı yayan bu sivrisinekler gece ve gündüz ısırırlar. Sivrisinekler virüs bulaşmış bir kişiyi ısırdıklarında enfekte olurlar. Enfekte sivrisinekler daha sonra virüsü ısırıklarla diğer insanlara yayarlar. Dang ile zaten enfekte olan hamile bir kadın virüsü hamilelik sırasında veya doğum sırasında bebeğe geçirebilir. Bugüne kadar, anne sütüyle bulaşma olduğuna dair tek belge yayınlanmıştır. Emzirmenin yararları nedeniyle, annelerin dang riski taşıyan bölgelerde bile emzirmesi tavsiye edilir. Nadiren, kan nakli, organ nakli veya iğne yaralanması yoluyla da virüs yayılabilir.

♦ DANG VİRÜSÜ BELİRTİLERİ NELERDİR?

Enfekte sivrisineğin ısırmasıyla dang virüsü deriden girer, kana karışır ve ateşin yükselmesinden 24 saat sonra hastaların kanında bol miktarda bulunur. Dang ile enfekte olan her dört kişiden biri hastalanır. Semptomlar hafif veya şiddetli olabilir. Şiddetli dang humması birkaç saat içinde hayatı tehdit edebilir ve genellikle hastaneye yatmayı gerektirir. Hafif dang humması semptomları, ateş, ağrı ve sızı veya döküntüye neden olan diğer hastalıklarla karıştırılabilir.

Dünya Sağlık Örgütünün son sınıflandırmasına göre dang enfeksiyonları 4 klinik tipte ortaya çıkabilir:

• Tanımlanamayan ateş veya viral sendrom
• Klasik Dang ateşi
• Dang hemorajik ateşi
• Dang şok sendromu

Dang hemorajik ateşinde tablo, diğer semptomlarla birlikte 2-7 gün süren bir ateş ile karakterizedir. Dang semptomları tipik olarak 2-7 gün sürer. Çoğu insan yaklaşık bir hafta sonra iyileşir. Şiddetli dang humması birkaç saat içinde yaşamı tehdit edebilir ve genellikle hastaneye yatmayı gerektirir. Ateşin düşmesini takiben inatçı kusma, şiddetli karın ağrısı ve nefes almada zorluk gibi belirtiler gelişebilir. Bunlar periferik damarların geçirgenliğinde aşırı artışa bağlı olarak karın ve akciğer zarı boşluklarında sıvı toplanmasıyla sonuçlanacak 24-48 saatlik bir periyodun başlangıç işaretleridir. Eğer tedavi ile düzeltilemezse dolaşım yetmezliği ve şok ile hasta kaybedilir..

Dang ateşinin akla getirilmesinde şu öykü ve bulgular yol gösterici olabilir:

• Ani başlangıçlı en az 2-7 gün süren akut ateşli hastalık,
• Baş ağrısı, tipik olarak göz arkasında ağrı,
• Kas ve eklem ağrıları,
• Döküntü ve kanama bulguları (burun kanaması, dişeti kanaması, cilt altı kanaması…),
• Aynı yer ve zamanda dang vakalarının bulunması ve temas öyküsü,
• Endemik bölgeye seyahat öyküsü,

Tanı ve Tedavi

Klinik muayene ve kan tetkikleriyle tanı konur. Virüs hastalığın 5. gününe kadar kandan izole edilebilir. Dang hastalarında HIV tarama testleri yanlış pozitif sonuç verebilir. Hastalığın hafif formunda mümkün olduğunca dinlenmek, ateşi kontrol altına almak ve ağrıyı hafifletmek için asetaminofen (parasetamol) almak, susuz kalmamak için su veya bol elektrolit içeren içecekler tüketmek önerilir. Aspirin veya ibuprofen kesinlikle kullanılmamalıdır. Dang humması semptomları birkaç saat içinde şiddetlenebilir. Dang ile hastalanan yaklaşık 20 kişiden 1’inde şiddetli dang gelişir. Daha önce bir dang enfeksiyonu geçirenlerde, bebeklerde ve hamile kadınlarda şiddetli dang humması gelişme riski daha fazladır. Şiddetli dang humması acil bir tıbbi durumdur. Şiddetli dang, şok, iç kanama ve hatta ölüme neden olabilecek daha ciddi bir hastalık türüdür. Hastalığın özel bir tedavisi yoktur. Semptomlara yönelik tedavi uygulanır. Şiddetli dang humması belirtileri ve semptomlarına dikkat edin. Uyarı işaretleri genellikle ateşiniz ortadan kalktıktan sonraki 24-48 saat içinde başlar.. 

Siz veya aile üyelerinizde aşağıdaki belirtilerden herhangi biri gelişirse, hemen en yakın kliniğe veya acil servise gidin..

Şiddetli dang humması uyarı işaretleri:

• Mide veya karın ağrısı, hassasiyet
• Kusma (24 saatte en az 3 kez)
• Burundan veya diş etlerinden kanama
• Dışkıda kan görülmesi veya kan kusmak
• Yorgun, huzursuz veya sinirli hissetmek

Yolcular için Risk

Amerika, Afrika, Orta Doğu, Asya ve Pasifik Adaları’nda dünyanın birçok ülkesinde dang salgınları yaşanıyor. Dang humması riski olan bir bölgede yaşayan veya bu bölgeye seyahat eden herkes enfeksiyon riski altındadır. Seyahat etmeden önce, planlamanıza yardımcı olacak ülkeye özgü seyahat bilgilerini bulun. Dünya nüfusunun yüzde 40’ı, yaklaşık 3 milyar insan, dang riski taşıyan bölgelerde yaşıyor. Birçok ülkede dang, önde gelen hastalık nedenidir. Dang humması 1960’lardan bu yana dünya çapında bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Hastalık, Karayipler (Porto Riko dahil), Orta ve Güney Amerika, Güneydoğu Asya ve Pasifik Adaları’ndaki birçok popüler turistik destinasyonda yaygındır.

Türkiye’ye komşu Ortadoğu ülkelerinde dang virüsü 1 ve 2 serotipleri bulunmaktadır. Buralara seyahat edecek yolcular için risk mevcuttur. Yıl boyunca vakalar görülmekle birlikte, vaka yoğunluğu yağışın bol olduğu yıllarda artmaktadır.

♦KORUNMA ÖNLEMLERİ…

Korunma yöntemlerinin başında sivrisinek ısırıklarına karşı alınacak önlemler yer alır ( kapalı giysiler, sivrisinek kovucular, cibinlik, korunmuş ve klimalı odalar ). Dang ateşi için aşı çalışmaları devam etmektedir. Dang humması aşısı, Amerika Birleşik Devletlerinin ve dünyanın bazı bölgelerinde kullanılmaktadır.

Seyahat Dönüşü Öneriler

Ani başlayan, en az 2-7 gün süren ateş, baş ağrısı, gözlerde ağrı, kas ağrısı, eklem ağrıları, döküntü ve kanama (burun kanaması, dişeti kanaması, cilt altı kanamaları) şikâyetleriniz varsa derhal bir sağlık kuruluşuna başvurun.

Doktorunuza seyahatinizden mutlaka bahsedin.

PERU’DA DANG HUMMASI SALGINI: 248 KİŞİ ÖLDÜ, SAĞLIK BAKANI İSTİFA ETTİ

Latin Amerika halihazırda en kötü dang humması salgınını yaşıyor

Latin Amerika’nın bugüne kadar gördüğü en kötü dang humması salgını Peru’da 248 kişinin ölümüne yol açarken Sağlık Bakanı istifa etmek zorunda kaldı.

Ülkenin kuzeybatısındaki Ekvador sınırına nispeten yakın, yaklaşık 600 bin nüfuslu Piura kentinin salgının merkezi olduğu belirtiliyor..

Dang humması, Peru kıyılarında bu baharda yaşanan gibi sıcak havalarda ve yağmurlu ortamlarda daha hızlı çoğalan sivrisineklerle yayılıyor.

– Dr. Soto, NPR:

“Mesele sadece Sağlık Bakanlığı değil.. Eğitim Bakanlığı, İskan Bakanlığı, altyapı ve bölgesel yönetimler de bunun parçası..

Kötü etkilenen bölgelerdeki okullarda görülen, içilebilir su ve hijyen hizmetlerindeki eksikliğin dang hummasının yoğun yaşandığı noktalar yarattığını söylemeliyim… Neredeyse her 10 Peruludan birinin şebeke suyuna ve her 4 kişiden birinin de kanalizasyona erişimi olmadığını ve suyun kaplarda depolanmasının sivrisineklerin üremesine ortam hazırlayan bir işlev görebileceğini belirtmeliyim..”

Benzer şekilde Kovid-19 pademisinin etkileriyle de başa çıkmakta zorlanan Peru, dünyanın en yüksek Kovid-19 kaynaklı ölüm oranına sahip.

Dünya ısındıkça ve El Niño hava koşulları güçlendikçe, dang humması muhtemelen Güney ülkelerinin yanı sıra Kuzey’dekilerde de yaygınlaşacak.

♦DANG HUMMASI YAŞAMI TEHDİT ETMEYE BAŞLADIĞINDA ARANACAK 8 SEMPTOM

Dang humması bazen şiddetli dang humması veya dang hemorajik ateşine (DHF) dönüşebilir. Hastalığın bu hayatı tehdit eden versiyonu, iç kanama, kan pıhtılaşması, beyin hasarı, karaciğer hasarı, kalp hasarı, şok ve son olarak ölüm gibi başka komplikasyonlara yol açabilir..

 

Hızlı tedavi ve bakım ile hastalar DHF’den kurtulabilir. Ancak en kötü durum senaryolarında, şok ve çoklu organ yetmezliği genellikle ölümcüldür..

 

Ne yazık ki, dang humması sizi söz konusu suşa karşı dirençli kılarken, daha önce bir tür dang humması geçirdiyseniz, DHF geliştirme olasılığınız daha yüksektir..

 

Şu anda Singapur’da toplam 4 dang humması türü bulunmaktadır ve küçük bebekler, hamile kadınlar ve yaşlılar özellikle yaşamı tehdit eden dang hummasına yakalanma açısından daha yüksek risk altındadır.

-DHF’nin uyarı işaretleri genellikle ilk virüsten kurtulduktan sonraki 48 saat içinde, tipik olarak ateş 38°C’nin altına düştüğünde ortaya çıkmaya başlar..

 

-Uyuşukluk, sürekli kusma, yüksek kırmızı kan hücresi sayısı (hematokrit) ve düşük trombosit sayısı, bir kişinin DHF geliştirme olasılığının daha yüksek olduğunun göstergesidir..

♦DHF’NİN BU ÖNEMLİ SEMPTOMLARI

1. Bozulmuş bilinç ve huzursuzluk

Genellikle DHF’nin en uğursuz atipik semptomu olarak kabul edilen bilinç bozukluğu aynı zamanda baş ağrıları, sinirlilik ve huzursuzlukla da ilişkilidir.

2. Ciltte kan lekeleri ile şiddetli cilt kanaması

Kan basıncında ani bir düşüş, şokla sonuçlanır; bu, tipik olarak ciltte küçük kırmızı kan lekeleri (tıbbi olarak peteşi olarak adlandırılır) ve cilt altında daha büyük kan lekeleri (tıbbi olarak ekimoz olarak adlandırılır) olarak görünebilen kanama olarak kendini gösterir.

Ayrıca kanama riski artar.

3. İdrarda ve/veya dışkıda kan

Bu kanama bozukluğunun yaygın olarak DHF’nin ölümcül vakalarında kesin bir işaret olduğuna inanılmaktadır.

4. Şiddetli kan plazması sızıntısı

Dang, kan damarlarının hasar görmesine ve sızdırmasına neden olarak artan kılcal geçirgenlik nedeniyle plazma sızıntısının sızmasını kolaylaştırır.

Bu durum genellikle dokulara sıvı (plazma) kaybı nedeniyle kandaki hücrelerin ve katıların artan konsantrasyonu olan hemokonsantrasyon olarak kendini gösterir.

5. Siyah dışkı

Dışkıdaki kandan daha ciddi olan siyah dışkı (genellikle kan pigmenti ile lekelenir) genellikle mide-bağırsak yolundaki daha uğursuz kanamanın göstergesidir.

6. Organ yetmezliği

Şiddetli kan plazması sızıntısı ile vücut, çok düşük kan basıncıyla ciddi bir şoka girerek hayati organ hasarına veya işlev bozukluklarına yol açar. Bu karaciğer, kalp, böbrekler ve akciğerleri içerebilir. Hızlı bir şekilde tedavi edilmezse, hastanın durumu hızla çoklu organ yetmezliğine dönüşebilir.

7. Solunum sorunları

Solunum güçlüğü ve diğer solunum problemleri, şokun ve olası organ yetmezliğinin neden olduğu akciğer hasarının göstergesi olabilir.

8. Diş eti ve burun kanaması

Mukozal kanama olarak da bilinen bu semptom, uzun süreli şok ile ilişkilidir.

 

Brezilya’daki koronavirüs vakalarını analiz eden araştırmacılar, dang hummasına yakalananların Kovid-19’a karşı bir miktar bağışıklık geliştirmiş olabileceğini keşfetti.

Duke Üniversitesi’nde profesör olan Miguel Nicolelis liderliğinde gerçekleştirilen çalışma, koronavirüs vakalarının coğrafi dağılımını 2019 ve 2020’de dang humması salgınlarıyla karşılaştırdı.

Bulgulara göre, koronavirüs enfeksiyon oranlarının düşük olduğu ve vakaların daha yavaş arttığı yerler, bu yıl veya geçen yıl dang hummasının yoğun görüldüğü yerlerdi..

Örneğin, Paraná, Santa Catarina, Rio Grande do Sul, Mato Grosso do Sul ve Minas Gerais gibi eyaletlerde, geçen yıl ve bu yılın başlarında çok sayıda dang humması vakası görüldü. Kovid-19’un bu bölgelerde hummanın daha az görüldüğü (Amapá, Maranhão ve Pará gibi) diğer eyaletlerdeki bulaşma düzeyine ulaşması çok daha uzun sürdü. 

Dang hummasının yoğun görüldüğü bölgelerde Kovid-19’un vaka, ölüm ve büyüme oranının daha düşük çıkması, iki hastalık arasında bağlantı olabileceğini düşündürdü.

Nicolelis ve ekibinin bu hipotezi kanıtlanırsa güvenilir bir dang humması aşısının Kovid-19’a karşı belirli ölçüde koruma sağlayabileceği ortaya çıkacak.

Asia One’ın haberine göre önceki araştırmalar da kanında dang humması antikoru bulunan kişilerin Kovid-19’a yakalanmasalar da antikor testlerinde pozitif sonuç aldıklarını göstermişti.

İki hastalık arasındaki bağlantının kanıtlanması için ileri araştırmalar gerektiğini söyleyen Nicolelis, şu açıklamalarda bulundu:

Bu, iki virüs arasında beklenmedik bir immünolojik etkileşim olduğunu gösteriyor. Zira iki virüs de tamamen farklı ailelerden.

Söz konusu çalışma, MedRxiv isimli baskı öncesi internet sitesinde yayımlandı. Hakem onayından geçmeyi bekleyen çalışma, daha sonra akademik bir dergiye gönderilecek.

Aedes cinsi sivrisinekler tarafından taşınan ve bulaştırılan dang humması, dünyada tropikal/subtropikal bölgelerde endemik olarak görülüyor ve şiddetli grip benzeri semptomlara neden oluyor.

Independent Türkçe, Asia One