GÖBEKLİTEPE: TARİHİN SIFIR NOKTASI

 

♦ GÖBEKLİTEPE’DE YENİ BULGULAR ORTAYA ÇIKARILDI

Tarihin sıfır noktası olarak nitelendirilen Göbeklitepe ve Karahantepe’de yürütülen kazı çalışmalarında yeni keşifler yapıldı.

Taş Tepeler projesi kapsamında 2023 yılında 9 arkeolojik alanda sürdürülen çalışmalarda son olarak insan ve hayvan heykellerine ulaşıldı..

Göbeklitepe’nin D yapısında kireçtaşından yapılmış, gerçek boyutlu bir yaban domuzu heykeli bulundu..

Yüzeyinde kırmızı, beyaz ve siyah pigment kalıntılar görülebilen eser döneminden günümüze uzanan ilk boyalı heykel buluntusu oldu.

Göbeklitepe’de keşfedilen yaban domuzu heykeli, ‘H’ şeklinde bir sembol, bir hilal, iki yılan ve üç insan yüzü veya maskesi olduğu tahmin edilen süslemelere sahip bir seki üzerinde bulundu..

Karahantepe’de sürdürülen kazı çalışmalarında ise dönemin gerçekçi insan heykellerinden biri gün ışığına kavuşturuldu..

Gerçekçi bir yüz ifadesiyle tarih öncesi sanatın örneklerinden biri olan heykel, 2,3 metre yüksekliğinde. Heykel bir sekinin içerisinde zemine sabitlenmiş olarak bulundu. Ölü bir insanı çağrıştıran kaburga, omurga ve omuz kemiklerinin vurgulandığı oturur vaziyetteki heykelin bulunduğu alanda duvara yerleştirilmiş bir akbaba heykeli ile zemine bırakılmış taş tabaklara da ulaşıldı..

 

 

♦ TARİH YAZIMINI DEĞİŞTİREN TARİHİN SIFIR NOKTASI !

“Göbeklitepe nerede, hangi ilde? Göbeklitepe’nin tarihi ve özellikleri!”

Göbeklitepe, Şanlıurfa il merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü yakınlarında yer alan dünyanın bilinen en eski kült yapılar topluluğu olarak tarihe geçti..

Bu yapıların ortak özelliği, T biçimindeki 10-12 dikilitaşın yuvarlak planda dizilmiş, aralarının ise taş duvarla örülmüş olması olarak belirtiliyor..

Bu yapının merkezinde daha yüksek boyda iki dikilitaş karşılıklı olarak yerleştirilip bu dikilitaşların çoğu üzerinde insan, el ve kol, çeşitli hayvan ve soyut semboller, kabartılarak veya oyularak betimleniyor..

Söz konusu motiflerin yer yer bir süsleme olamayacak kadar yoğun olarak kullanıldığı düşünülüyor.. Bu kompozisyonun bir öykü, bir anlatım veya bir mesaj ifade ettiği yönünde tahminler bulunuyor..

♦ GÖBEKLİTEPE HAKKINDA TÜM AYRINTILAR 

Hayvan motiflerinde boğa, yaban domuzu, tilki, yılan, yaban ördeği ve akbaba en sık görülen motifler, bu sebeple Göbeklitepe bir yerleşim yeri değil, kült merkezi olarak tanımlanıyor..

Buradaki kült yapıların tarım ve hayvancılığa yakın olan son avcı grupları tarafından inşa edilmiş olduğu anlaşılıyor..

 Göbekli Tepe, çevredeki oldukça gelişmiş ve derinlik kazanmış bir inanç sistemine sahip olan avcı-toplayıcı gruplar açısından önemli bir kült merkezi olarak değerlendiriliyor..

Bu durumda bölgenin en erken kullanımının Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın A evresine (MÖ 9.600-7.300), yani günümüzden en azından 11.600 yıl öncesine dayandığı ileri sürülüyor..

Bununla birlikte Göbekli Tepe’deki en eski faaliyetleri tarihlendirme olanağı şimdilik bulunmuyor, fakat bu anıtsal yapılara bakıldığında  Paleolitik Çağ’a kadar uzanan, birkaç binyıl daha eskiye, epipaleolitike kadar giden bir geçmişi olduğu düşünülüyor.. 

Göbekli Tepe’nin bir kült merkezi olarak kullanımının MÖ 8 bin dolaylarına kadar devam ettiği ve bu tarihlerden sonra terk edildiği, başka veya benzer amaçlarla kullanılmadığı anlaşılıyor..

Bütün bunlar ve kazılarda ortaya çıkarılan anıtsal mimari, Göbekli Tepe’yi eşsiz ve özel kılıyor..

Bu bağlamda UNESCO tarafından 2011’de Dünya Mirası geçici listesine alındı ve 2018’de kalıcı listeye girdi..

Söz konusu dikilitaşlar, stilize insan heykelleri olarak yorumlanıyor..

Özellikle D yapısı merkez dikilitaşlarının gövdesinde bulunan insan el ve kol motifleri, bu konudaki her türlü şüpheyi ortadan kaldırıyor..

Dolayısıyla “dikilitaş” kavramı, işlev belirtmeyen yardımcı bir kavram olarak kullanılıyor..

Esasen bu “dikilitaş”lar, insan vücudunu üç boyutlu olarak betimleyen stilize tarzda yontular olarak tanımlanıyor..

Buradaki kazılarda çıkartılan bazı heykel ve taşlar Şanlıurfa Müzesi’nde  sergileniyor..

Göbeklitepe, popüler kaynaklarda “Tarihin sıfır noktası” nitelendirmesiyle de anılıyor…

https://www.youtube.com/embed/kRow4ELfGO0

 

♦ GÖBEKLİTEPE ARKEOLOJİK ALANI !

Şanlıurfa kent merkezinin 18 kilometre kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarındadır..

Alan 1963 yılında, İstanbul ve Chicago Üniversitelerinin ortaklığıyla gerçekleştirilen bir yüzey araştırması sırasında keşfedilmiş ve  “V52 Neolitik Yerleşimi” olarak tanımlanmıştır..

Alanın gerçek değeri, 1994 yılından sonra başlatılan kazı çalışmaları ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu çalışmalar sonrasında, Göbeklitepe’nin 12000 yıl öncesine uzanan bir kült merkezi olduğu anlaşılmıştır..

Çapları 30 metreyi bulan yaklaşık 20 yuvarlak ve oval yapının ortasında 2 adet “T” biçimli, 5 metre yüksekliğinde, kireçtaşından bağımsız sütun yer almaktadır..Yapıların iç duvarlarında da daha küçük sütunlar bulunmaktadır..

Göbeklitepe ile ilgili bahsi geçen bilimsel veriler, arkeoloji çalışmalarında neolitik dönemle ilgili kuramsal çerçevenin ve tarihlendirmelerin yeniden değerlendirilmesini gerektiren önemli bilgiler vermektedir..

Göbeklitepenin, konumu, boyutları, tarihlendirilmesi ve yapılarının anıtsallığı ile Neolitik dönem için ünik bir kutsal alan olduğu anlaşılmıştır..

Alan, 12000 yıl boyunca doğal çevresi içinde dokunulmadan kaldığından önemli arkeolojik buluntu vermektedir..

 

Büyük bir organizasyon ve hayal gücünün eseri olan Göbeklitepe, bu büyüklükteki en eski anıt ve ilklerin ötesinde, birçok anlamda tarihin sıfır noktasını oluşturmaktadır..

İnsanın avcı toplayıcı olarak yaşamını sürdürdüğü bir dönemde, ileri düzeyde mimarlık gerektiren tapınaklar inşa etmesi tüm dünyada şaşkınlık yaratmıştır..

Tarih öncesi insanın inanç dünyasını yansıtan, animist figürlerle zenginleştirilmiş tapınaklar Göbeklitepe’yi arkeoloji tarihinin en önemli keşiflerinden biri olmasını sağlamıştır..

 

Kuşkusuz bu etkileyiciliğinin yanı sıra, kazılarda tarih öncesi yaşama dair elde edilen her türlü veri ve bilimsel sonuç insanlık tarihi açısından da büyük önem taşımaktadır..

 

 

Yerleşim ve tarım kavramlarından çok uzak olan avcı ve toplayıcı insan toplulukları zamanında, şehir hayatına henüz geçmeden inşa edilen ilk tapınak olan Göbeklitepe, son yılların “en büyük arkeolojik keşfi” olarak gösterilmektedir..

Yaklaşık 12 bin yıl öncesinde nasıl tasarlandığı hala cevap bulamayan tapınak, Mısır Piramitleri’nden ve İngiltere’deki Stonehenge’den yaklaşık 7 bin 500 yıl önce inşa edilmiş olmasıyla da tüm dikkatleri üzerine çekmektedir..

 

♦ GÖBEKLİTEPE İLK KEZ İNSANLARIN AYNI NOKTADA YIL BOYU YAŞADIKLARI YERLERDEN BİRİ!

 Göbeklitepe Bilim Kurulu Üyesi ve Karahantepe Kazı Başkanı Prof. Dr. Necmi Karul, Göbeklitepe’deki yerleşik yaşamın, bugünkü toplum düzeninin temellerinin atıldığı süreci ifade ettiğini belirtti ..!

• Dr. Necmi Karul:

“İlk kez insanların aynı noktada yıl boyu yaşadıkları yerlerden biri..”

 

– Prof. Dr. Karul, Denizli’de düzenlenen 42’nci Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nda İnsanlık tarihinin 12 bin yıl öncesine ışık tutan Göbeklitepe’deki 2021 yılına ait kazılarla ilgili sunum yaptı..

• Prof. Dr. Karul:

“Göbeklitepe’de ortaya çıkan kalıntıların anıtsallığı sembolik değerlerin yüksek olmasındandır. Haliyle bu durum da daha fazla ilgi çekmesini sağlayan unsurların başında geliyor..

Genel anlamıyla Göbeklitepe, insanların yerleşik yaşama başladığı yerlerden biri. Bugünden baktığımızda yerleşik yaşam, bugünkü toplum düzenimizin temellerinin atıldığı süreci ifade ediyor. İlk kez insanların aynı noktada yıl boyu yaşadıkları yerlerden biri..”

GÖBEKLİTEPE’DE BİR SIR DAHA AÇIĞA ÇIKTI !

• Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Kafkasya Orta Asya Arkeoloji Araştırmaları Merkezi’nden emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Semih Güneri:

“Sibirya’dan Göbeklitepe’ye aktarılan yeni arkeolojik belgelere ulaştık.. Teknolojinin kanıtı niteliğinde, baskı yöntemiyle üretilen taş aletlerin bulunduğunu söyleyebilirim..

30 bin yıl önce Sibirya’dan çıkan ve bütün Asya’ya daha sonra Doğu ve Kuzey Avrupa’ya yayılan göç olduğunu, bu göçleri arkeolojik belgeler üzerinden izlediğimiz söylemeliyim..

Göçlerin en önemli kolunun Yakındoğu’ya uzandığını biliyoruz..

Sibirya’dan çıkan ve Orta Asya dağ koridorunu kullanarak Zagroslara ulaşan kitle göçleri Göbeklitepe kültürü alanlarına kuzey Irak üzerinden ulaşmış olmalılar..

Rus meslektaşlarımızla yürüttüğümüz araştırmaların şimdiki sonuçlarına göre Erken Kuzey Asya genetik grubu ile temsil edilen Üst Paleolitik Sibiryalı halkların baskı teknolojisi ile ürettikleri taş alet endüstrilerinin bölgedeki somut izleri Rus ve Avrupalı meslektaşlarımız tarafından ortaya konulmuştu..

Eski Kuzey Asyalı halklar tarafından M.Ö. 30 binlerden itibaren geliştirilen baskı mikro dilgi teknolojisinin ürünlerini Erken Holosen’de Zagros dağları bölgesinde görüyoruz..

Teknoloji daha sonra Göbeklitepe kültürüne aktarılıyor. Göbeklitepe kültürünün oluşum sürecinde daha erken dönemi temsil ettiği halde Doğu Akdenizli Epi-Paleolitik kültürlerinin belirleyici rolü yoktur. Göbeklitepe yüksek kültürünün Sibiryalı baskı mikro dilgi taş alet teknolojisinin taşıyıcıları ile olan ilişkileri artık bir sır değil..

Orta Asya dağlık koridoru üzerinden Zagroslara ulaşan ve kuzey Irak üzerinden Göbeklitepe kültürü ile buluşup kaynaşan Sibiryalı/Kuzey Asyalı yerli halkların bölgedeki izlerini Zagroslar bölgesine ait genetik analizlerin sonuçları da doğruluyor..

Baykal bölgesinde, 2019’da hem kazı alanlarında hem de laboratuvarlarda araştırmalar yaptık.. Çalışma, Türkiye’deki en saygın arkeolojik hakemli dergisinde yayımlandı.. Üzerinde çalıştığımız baskı mikro-dilgiler 2-5 mm boyutlarında minik kesicilerdir.. Bunlar kemik malzemeye dizilerek en ince işlerde kullanılan hassas aletlerdir..

Çalışmamızın böyle bir dergide yayınlanmış olması hipotezimizin onaylandığını gösteriyor. Çalışmalarımızı, ilk defa bir uluslararası toplantıda, Dünyaya Kültür Taşıyan Ön Türk Kurultayı’nda geniş çevrelere duyurmuş olduk..” .

GÖÇ HAREKETLERİ ANCAK ARKEOLOJİK BELGELERLE DOĞRULANABİLİYORSA GÖÇ OLARAK KABUL EDİLİR !

• Prof. Dr. Güneri:

“Sibirya-Yakındoğu Üst Paleolitik göçleri maddi kültür belgeleriyle doğrulanmış bir süreçtir.. Andığımız taş alet üretim teknolojisi belli ki yaklaşık 7 bin kilometre doğudan batıya doğru taşınmış. Bu teknoloji en erken Türk dili konuşan halklar tarafından uzak mesafelere doğrudan mı iletiliyor yoksa ara istasyonlara taşınarak mı uzun mesafeyi katediyor, bir netlik yok ama yine de arkeolojik belgelere bakılırsa Sibiryalı halkların Zagroslar bölgesine ulaştığını biliyoruz..

Sibiryalı avcı-toplayıcılarla yerli Zagroslu avcı-toplayıcılar arasında ilişkiler olmuş görünüyor. Genetik araştırmaların sonuçları da zaten Sibiryalı halkların Zagroslara kadar ulaştığını gösteriyor..

Göbeklitepe kültürü bölgesine dair genetik araştırmalar yapıldığında bu tip sonuçlar ortaya çıkabilir. Sibirya-Göbeklitepe hipotezi ve yayımlanan makale doktora öğrencilerimle birlikte yürüttüğümüz kolektif bir çalışmanın sonucudur..”

Cumhuriyet

 

♦ GÖBEKLİTEPE: EN ÖNEMLİ ARKEOLOJİK ALAN

Zamanın başlangıcına bir yolculuk

Arkeologların çalışmalarını sürdürdüğü Göbeklitepe, 2018’de UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştı..

Fransız haber ajansı AFP, “medeniyetin başladığı yer” diye tanımladığı Göbeklitepe‘deki kazı çalışmalarını haberleştirdi.

Şanlıurfa il merkezinin 18 kilometre doğusunda, Suriye sınırı yakınındaki Örencik köyü civarında yer alan Göbeklitepe, haberde “Büyük ihtimalle dünyadaki en önemli arkeolojik alan” diye nitelendi.

– 2013’ten beri Göbeklitepe’deki kazı çalışmalarını yürüten Alman Arkeoloji Enstitüsü’nden Lee Clare:

“Yeni bir hendek kazdığımızda bizi neler beklediğini asla öngöremiyoruz. Bu daima bir sürpriz..” 

Bazı araştırmacılar, insanlık tarihindeki ilk yerleşim yerinin 12 bin yıl önce burada kurulduğunu düşünüyor.

ABD’deki West Virginia Üniversitesi’nden Sean Lawrence da Göbeklitepe için “Önemini ne kadar vurgulasak az” dedi..

Göbeklitepe kalıntıları ilk kez Alman arkeolog Klaus Schmidt tarafından 1995’te bulunmuştu. O zamandan bu yana Türk ve Alman arkeologlar bölgedeki kazılarına devam ediyor..

Öte yandan Göbeklitepe’yle ilgili henüz yanıtlanamayan birçok soru var..

– Buradaki yapıların hangi tarihte inşa edildiğini saptamanın neredeyse imkansız olduğunu söyleyen Lawrence:

“Antik Mısır’da ilk inşa edilen anıt niteliğindeki yapı, Sakkara’da yer alan ve MÖ. 2700’de yapılan Zoser Piramidi’ydi. Bu da Taş Devri’ndeki avcı-toplayıcı toplumların sonu ve yerleşik hayatın başlangıcı olarak kabul ediliyordu..”

​​​​​​​

Fakat araştırmacılara göre Göbeklitepe’deki kalıntılar, Zoser Piramidi’nden yaklaşık 7 bin yıl önce inşa edildi..

Göbeklitepe’de üzerlerinde tilki, yaban domuzu, kertenkele ve leopar işlemeleri yer alan “T” şeklindeki taşların ne amaçla kullanıldığı da bilinmiyor..

Bazı arkeologlar bunların dini anıtlar olduğunu ve bölgenin ibadet amacıyla kullanıldığını düşünürken, diğer araştırmacılarsa “Çok daha geniş bir yerleşim yerinin parçası” diyor..

Haberde Türkiye’nin kazı çalışmalarına sahip çıkarak 2015’te Şanlıurfa’da yeni bir arkeoloji müzesi açtığı ve çıkarılan bazı kalıntıların burada sergilendiği de belirtildi.

Şanlıurfa Arkeoloji ve Mozaik Müzesi’nin direktörü Celal Uludağ, dünyada Neolitik Çağ’a dair en geniş koleksiyonun burada olduğunu söyledi.
 

 

Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürü Aydın Aslan ise “Bu medeniyete ve zamanın başlangıcına bir yolculuk” dedi.

Haberde Göbeklitepe’ye turist akınının şehrin ekonomisini de olumlu etkilediğine işaret edildi.

Şanlıurfa’nın nüfusunun çeyreğini Suriye’deki iç savaştan kaçan sığınmacıların oluşturduğuna da dikkat çekilen haberde, 2019’da şehri 1 milyondan fazla turistin ziyaret ettiği ve bu yıl pandemi öncesindeki yoğunluğa tekrar ulaşılmasının öngörüldüğü de ifade edildi.

Ayrıca başrollerinde Beren Saat ve Mehmet Günsür’ün oynadığı, 2019-2021’de Netflix’te yayımlanan Atiye dizisinin Göbeklitepe’nin popülerliğini artırdığı da hatırlatıldı.

Independent Türkçe,